Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Grucznie (województwo kujawsko-pomorskie, region  Kociewia) składa się z grodziska i dwóch cmentarzysk. Pierwsze – zlokalizowane na osadzie  podgrodowej – było użytkowane od połowy XI wieku do drugiej połowy XIII w. Drugie cmentarzysko – zlokalizowane na majdanie niefunkcjonującego już od dwóch stuleci grodziska – wykorzystywano od drugiej połowy XIII wieku do końca XIV wieku. Oba kilkukrotnie poddawane były badaniom archeologiczno- antropologicznym. W latach 1896-1899 (Muzeum Historyczne w Grudziądzu) i w roku 1938 (ks. Władysław Łęga) dokonano odkrycia cmentarzyska, a w odkrytych grobach znaleziono naczynia i inne przedmioty (znaleziska te zaginęły podczas II wojny światowej). Badania antropologiczne materiału kostnego z Gruczna (AZP 31- 41/15) rozpoczęły się już w trakcie eksploracji archeologicznej obu stanowisk cmentarnych. Prowadzono je z inicjatywy Muzeum im. Władysława Łęgi w Grudziądzu, przy wsparciu ówczesnego Zakładu Antropologii UMK, z którego ramienia badaniami kierował Andrzej Florkowski. Badania miały wyłącznie charakter naukowy, nie były związane z jakąkolwiek inwestycją w tym obszarze.

W trakcie 4 sezonów badawczych prowadzonych w latach 1964-1967 na stanowisku 1 (osada podgrodowa z cmentarzyskiem) zbadano obszar około 21,5 ara, wydobywając około 490 pochówków. Stanowisko 2 (cały majdan grodziska) było badane w latach 1968-1969 oraz na początku lat 70-tych. W wyniku tych prac odsłonięto około 1000 pochówków, pozbawionych niemal zupełnie wyposażenia. Analizy antropologiczne, jakie prowadzono do tej pory, wykonywano na połączonym zbiorze, do którego włączono szkielety z różnoczasowych stanowisk, bez uwzględniania chronologii pochówku. Materiały kostne były badane wybiórczo, dorywczo i mimo podejmowania prób – przynajmniej częściowego ich opracowania – przy okazji innych projektów badawczych (projekt NCN 8221/B/P01/2011/40 N N303 822140) do dziś nie doczekały się właściwej i pełnej publikacji.

Wyjątkowość kolekcji kostnej z Gruczna polega głównie na tym, że w latach 60-tych, kiedy rozpoczęto eksplorację stanowisk, możliwe było prowadzenie kompleksowych i zakrojonych na szeroką skalę badań, których efektem było wydobycie bardzo licznego zbioru szczątków przedstawicieli populacji grucznieńskiej, pochowanych w tym miejscu na przestrzeni co najmniej 300 lat. Tak liczne kolekcje kostne, nie tylko w Polsce, ale i na świecie, należą do rzadkości. Pomimo całej wyjątkowości materiał nie doczekał się nigdy kompleksowego opracowania i publikacji, na które zasługuje.

Dzięki rozwojowi metod badań naukowych wartość kości grucznieńskich jako potencjalnego źródła wiedzy o człowieku w czasach historycznych jest coraz większa – obecnie można wykonać na tych szczątkach analizy (DNA, izotopowe itd.), które w latach 60- tych nie były brane pod uwagę jako element badań antropologicznych. Niniejszy projekt stanie się zatem punktem wyjścia dla dalszych, bardziej szczegółowych i równie kompleksowych analiz.

Głównym celem projektu jest inwentaryzacja i skatalogowanie zachowanych szczątków ludzkich; oczyszczenie i zdezynfekowanie zachowanego materiału kostnego i ewentualne zabiegi konserwatorskie oraz sporządzenie dokumentacji fotograficznej i RTG zachowanych zmian patologicznych i rozwojowych.

Kolejne etapy realizacji niniejszego projektu prezentowano w ramach:

– XLIX Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Polskiego Towarzystwa Antropologicznego Gdańsk 20-22 września 2023 Antropologia – nauka interdyscyplinarna (streszczenia konferencyjne)   (fotorelacja)

– prelekcji dla uczniów szkół średnich:

• Rzecz o ustalaniu płci i wieku na podstawie cech diagnostycznych szkieletu. Case study: Gruczno (10.11.2023)

O Grucznie i przygotowaniach do realizacji publikacji opowiedzieli:

prof. dr hab. Guido Kriesel

dr Alicja Drozd-Lipińska

mgr Andrzej Romański