Historia Zakładu Biologii Komórki UMK
Obecny Zakład Biologii Komórki został formalnie powołany w Instytucie Biologii Wydziału BiNoZ UMK w 1973 roku. Kierownictwo Zakładu, noszącego wówczas nazwę Cytologii Roślin i Genetyki, powierzono prof. dr hab. Alicji Górskiej-Brylass, która od podstaw zorganizowała jednostkę naukową oraz dydaktyczną w zakresie dwu podstawowych przedmiotów biologii komórki i genetyki. Kadrę nowo powstałego Zakładu utworzyli dotychczasowi pracownicy Zakładu Genetyki (dr Barbara Piątkowska, mgr Maria Lewandowska) i Botaniki Ogólnej (dr Zofia Michno-Zatorska), a także pracownicy nowo zatrudnieni mgr Magdalena Narkiewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego i dr Bogdan Wróbel z Uniwersytetu Łódzkiego.
W ciągu kilku lat, dzięki wysiłkowi prof. Górskiej-Brylass oraz owocnej współpracy m.in. z prof. Juliuszem Czopkiem, prof. Marianem Michniewiczem i doc. Leszkiem Michalskim, w Instytucie powstał warsztat badawczy umożliwiający nie tylko badania cytologiczne, ale również autoradiograficzne (Pracownia Izotopowa) i ultrastrukturalne (Pracownia Mikroskopii Elektronowej). Powiększyła się też kadra naukowa Zakładu, rekrutująca się głównie spośród pierwszych absolwentów Zakładu (mgr Elżbieta Bednarska, mgr Barbara Chwirot, mgr Anna Goc, mgr Andrzej Tretyn). Problematyka badań prowadzonych w Zakładzie Cytologii Roślin i Genetyki w latach 70. i na początku lat 80. ubiegłego wieku. była skoncentrowana na poznaniu ultrastrukturalnych i metabolicznych transformacji podczas różnicowania komórek roślinnych. Badania te stały się podstawą trzech rozpraw doktorskich: Bogdana Wróbla (1980), Barbary Chwirot (1981) oraz Elżbiety Bednarskiej (1983).
Równolegle z rozwojem naukowym w dziedzinie biologii komórki prof. Górska-Brylass podjęła starania o wykształcenie kadry naukowej w zakresie genetyki. W tym celu na staż naukowy do Zakładu Genetyki Uniwersytetu Warszawskiego została oddelegowana mgr Anna Goc. Tam pod kierunkiem prof. dr. hab. Piotra Węgleńskiego przygotowała rozprawę doktorską Molekularne mechanizmy transformacji Aspergillus nidulans, której obrona odbyła się na Wydziale BiNoZ w Toruniu w1987. W 1989 r. dr Anna Goc została kierownikiem Pracowni Genetyki (obecnie Zakład Genetyki), która wyodrębniła się z Zakładu Cytologii Roślin i Genetyki jako samodzielna jednostka naukowo-dydaktyczna, a Zakład przyjął nazwę ?Cytologii i Embriologii Roślin?.
W połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku problematyka badawcza Zakładu uległa rozszerzeniu. Podjęto badania nad wykorzystaniem ultrasłabej luminescencji jako źródła informacji o komórce (dr Barbara Chwirot) oraz udziałem Ca2+ oraz systemu cholinoergicznego w interakcjach komórkowych u roślin (dr A. Tretyn, dr E. Bednarska). Ich rezultatem były trzy rozprawy habilitacyjne. Po usamodzielnieniu się prof. dr hab. Barbary W. Chwirot oraz prof. dr hab. Elżbiety Bednarskiej Zakład przeszedł kolejne zmiany organizacyjne. W roku 1996 prof. B. Chwirot utworzyła samodzielną Pracownię Biologii Molekularnej Nowotworów (obecnie Zakład Biologii Medycznej). Następnie w 1998 roku, jako nową jednostkę naukowo-dydaktyczną powołano Pracownię Biologii Rozwoju, której kierownikiem została prof. dr hab. Elżbieta Bednarska. Po reorganizacji zakład nazwano Zakładem Biologii Komórki.
W latach dziewięćdziesiątych pracę w Zakładzie rozpoczęło nowe pokolenie absolwentów biologii, zarówno jako asystenci, jak i słuchacze Studium Doktoranckiego Biologii m.in. mgr Dariusz J. Smoliński, mgr Janusz Niedojadło, mgr Rafał Butowt, mgr Marta Lenartowska. W tym okresie burzliwego rozwoju technik molekularnej biologii komórki (m.in. hybrydyzacja, immunocytochemia) tematyka badawcza Zakładu koncentrowała się na dwu problemach: 1) komórkowa organizacja ekspresji genów u roślin, którym kierowała prof. A. Górska-Brylass, 2) rola jonów wapnia w płciowym rozmnażaniu roślin, który realizowany był pod kierunkiem prof. dr hab. E. Bednarskiej. Badania w zakresie organizacji ekspresji genów podczas mikrosporogenezy modrzewia zaowocowały trzema doktoratami, których promotorem była prof. A. Górska-Brylass: Dariusza J. Smolińskiego (1997), Anny Noble (2002) i Janusza Niedojadło (2002).
Koniec ubiegłego wieku oraz początek nowego tysiąclecia to okres nawiązania owocnej współpracy Zakładu z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. (Hiszpańska Akademia Nauk w Granadzie, Uniwersytet w Padwie i Sienie, Uniwersytecie w Wageningen, Czeska Akademia Nauk w Pradze oraz Uniwersytet w Lozannie). Osobiste kontakty umożliwiły podjęcie wspólnych projektów badawczych, które realizowane były głównie dzięki stażom naukowym młodych pracowników Zakładu w tamtych ośrodkach.
W roku 2004 prof. dr hab. Alicja Górska-Brylass przeszła na emeryturę. Nowym kierownikiem Zakładu Biologii Komórki została prof. dr hab. Elżbieta Bednarska-Kozakiewicz, pod kierunkiem której kontynuowana jest główna problematyka badawcza zainicjowana przez prof. A. Górską-Brylass. W Zakładzie przybyło dwoje samodzielnych pracowników naukowych. W 2012 habilitację uzyskał dr Dariusz Jan Smoliński (prof. UMK), a w 2016 dr hab. Janusz Niedojadło.
Podczas ponad czterdziestoletniej historii w Zakładzie wykonano kilkaset prac magisterskich oraz kilkadziesiąt prac licencjackich, 13 osób uzyskało stopień doktora, a 5 członków zespołu doktora habilitowanego. Spośród absolwentów Zakładu wywodzi się 11 samodzielnych pracowników naukowych, którzy bądź nadal są pracownikami WBiOŚ UMK (prof. E. Bednarska-Kozakiewicz, prof. B. Chwirot, prof. A. Tretyn, dr hab. A. Goc, prof. UMK, dr hab. Dariusz Smoliński, prof. UMK, dr hab. Janusz Niedojadło, prof. UMK, dr hab. Krzysztof Zienkiewicz, prof. UMK, dr hab. Katarzyna Niedojadło), bądź pracują w innych ośrodkach naukowych (prof. dr hab. A. Majewska-Sawka, prof. dr hab. J. Burczyk, dr hab. Rafał Butowt, prof. UMK)
Zakład Biologii Komórki aktywnie uczestniczył w organizacji ogólnopolskich i międzynarodowych konferencji naukowych. W 1975 roku prof. A. Górska-Brylass, jako przewodnicząca Toruńskiego Oddziału PTP, była głównym organizatorem 44. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego w Toruniu. Pod kierunkiem prof. A. Górskiej-Brylass Zakład zorganizował I Ogólnopolską Konferencję Embriologów Roślin, która odbyła się w Toruniu i Bachotku we wrześniu 1981 roku. Po raz drugi organizatorem zjazdu embriologów, już wtedy o charakterze międzynarodowym, Zakład był w roku 1991 (V Symposium of Plant Embryologist from Poland and Czecho-Slovakia, Toruń, 15-17.09.1991). Pracownicy Zakładu współuczestniczyli też w organizacji 53 Zjazdu PTB (Toruń i Bydgoszcz, 2004 r.), a także XXIX Konferencji Embriologicznej Rośliny* Zwierzęta* Człowiek (Toruń-Ciechocinek, 2010).
Na początku 2018 cztery jednostki Wydziału połączyły sie w Katedrę Biologii Komórkowej i Molekularnej. Pierwszym kierownikiem nowo utworzonej Katedry została prof. Elżbieta Bednarska-Kozakiewicz. Od października 2018 kierownikiem Katedry jest dr hab. Dariusz J. Smoliński prof. UMK.